🔸 شاید شما ماجرای بازاریابی های هرمی را به یاد دارید! پدیده ای که مدتی به شدت سر و صدا کرد و از قضا عده ی زیادی را گرفتار خود نمود. حتی بعضی از این گروه ها از برخی مراجع اجازه ی شرعی برای مراودات خود گرفته بودند. بعدها اما ماجرا عوض شد. قانون این معاملات را ممنوع کرد و همه ی مراجع این معاملات را خلاف دانستند. عبارت به کار رفته در آن موقع 《اکل مال به باطل》بود! تا اینکه وزارت صنعت اجازه این شکل بازاریابی را برای برخی شرکت های داخلی صادر نمود و یک دعوایی بین شورای نگهبان و مراجع هم شکل گرفت!
🔸 بر خلاف تصور در این معاملات اصلا اکل مال به باطل رخ نمی دهد. چون صاحب مال یعنی فروشنده ی کالا از مال خودش به واسطه ها می بخشد! مشکل اصلی نیت این معاملات است. با توجه به جذابیت هرم دیگر معامله ی صورت گرفته به خاطر کالا نیست. بلکه مخاطبین 《ورود به هرم》را معامله می کنند. چیزی که موضوع بیع را تغییر می دهد.
🔸 اما موضوع من اصلا شرکت های هرمی نیستند. اگر دقت کنیم این روز ها هر شرکتی برای اینکه مردم از او خرید کنند جوایز ویژه ای را در پیامک و بیلبورد و حتی تلویزیون تبلیغ می کند. شیوه ی جایزه هم بسیار ساده و از روش سنتی لاتاری تبعیت میکند.
🔸 حال بیایید دو مثال قبل را مقایسه کنیم. در یکی هدف معاملات به سمت ورود به هرم تغییر میکند و در دیگری برای ورود به قرعه کشی!! حتی در شکل دوم (جوایز لاتاری وار)، شیوه ی تحریک نیز به وضوح حرام است در حالی که معاملات هرمی مورد معامله مشکلی نداشت.
🔸 هر چند معتقدم که نباید جلوی خلاقیت و پویایی جامعه ددر همه سطوح به ویژه معاملات را گرفت؛ حس میکنم به شیوه ی مضحک این خلاقیت ها رسیده ایم و یا به تعبیر بهتر از اعتدال خارج شده ایم.